Na samo dvadeset kilometara južno od Novog Sada, između padina Fruške Gore i Dunava nalaze se Čortanovci, malo, lepo selo sa fascinantnom istorijom i fantastičnim turističkim potencijalom. Samo selo ima oko 800 kuća sa nekih 2500 stanovnika a vikend naselje oko sela broji i do 3000 vikendica, mada u poslednje vreme raste broj napuštenih vikend-kuća pre svega zbog opšte recesije i pada životnog standarda pa ljudi nemaju vremena a ni novca da ih održavaju. Čortanovci su idealno mesto za odmor, ali, izgleda, pomalo zaboravljeno i ostavljeno samo ljudima koji vole prirodu i mir. Veliki turistički potencijal poslednjih dvadeset i više godina se gotovo uopšte ne koristi, iako je ovaj potez ranije bio poznat kao čortanovačka ili dunavska rivijera. U skorije vreme sve više javnih ličnosti dolaze da uživaju u ovom mestu a neretko i kupuju nekretnine kako bi se vratili prirodi i njenim blagodatima daleko od urbanih džungli koje i dalje nazivamo gradovima – metropolama.
Čortanovci su kao fruškogorsko mesto još od davnina bili vrlo pogodan predeo za naseljavanje. Po nalazima ostataka grnčarije, kamenog oružja i oruđa arheolozi sa sigurnošću potenciraju da su prva naseljavanja u tom delu Fruške gore počela i do 2000 godina pre nove ere. Ti prvi doseljenici su se bavili stočarstvom, lovom i ribolovom na Dunavu i močvari pod imenom Abu. Pošto je izvor pitke vode bio u blizini to je bio još jedan razlog za naseljavanje tog prostora. Osim dokaza iz neolita, ostataka iz ostalih perioda nije bilo u izobilju sve do dolaska Rimljana u prvom veku pre nove ere i u rimskim zapisima se pominje pleme Amatina koj je bilo organizovano u posebne plemenske zajednice pod nadzorom rimskih centuriona.
Čortanovci mesto bogate istorije
Na ovim prostorima Rimljani su se zadržali do kraja V veka i za sobom ostavili čitav niz uređenih naselja, puteva i utvrđenja. Izgradili su put koji je išao od današnjeg Slankamena do današnjeg Petrovaradina, a jedan krak puta se odvajao od Dunava i spajao se sa putem koji je išao do Karaša. Ostaci tog rimskog puta se vide i danas na kraju Čortanovaca iznad Kotomana, ukopan u pola brega. Kod pružnog prelaza se nalazilo rimsko groblje (nekropola), nešto iza dve rimske vile a i jedna na brdu koje su Rimljani zvali “Zlatni breg”. Od Rimljana je u amanet ostala i vinova loza, doneta za vreme cara Aurelija Proba, inače rođenog na ovim prostorima pa su od tada Čortanovci kao, uostalom i čitav Srem poznati po kvalitenom grožđu i vinima. Varvarska plemena nasleđuju Rimsko Carstvo a u periodu vlasti Vizantije sa severa dolaze Sloveni a negde u VIII veku se prvi put na prostorima Srema pominje dolazak Srba. U XIII veku u istorijskim knjgama pronalazimo podatak da je i Sveti Sava posećivao ove prostore a postavio je i arhiepiskopa Arsenija II za episkopa Srpske Pravoslavne Crkve, inače rođenog blizu Čortanovaca. Zanimljivo je da je na prostoru Čortanovaca živeo srpski i kasnije sremski kralj Dragutin Nemanjić koji je osnovao manastir Remetu.
Imanje i dvorac kralja Dragutina Nemanjića bilo je na sadašnjem “Kraljevom bregu”
Mesto sa većim brojem vikendica od broja stanovnika
Srbi su se sve češće naseljavali u Čortanovce jer je bio jak uticaj Srpske despotovine i uglavnom su srpski despoti vladali ovim krajevima kao svojim feudima i uticaj Ugarske i Turske nije bio tako jak. Početkom XVI veka Turci su osvojili Srem a a u nekim spisima stanovnici Čortanovaca se pominju kao “derbendžije” tj.čuvali su planinske puteve i drumove i skele za prevoz preko Dunava (neka vrsta putara). Zbog toga su plaćali manje poreze sultanu. Posle Slankamenačke bitke 1691. i potpisom Karlovačkog mira ceo kraj potpada pod austrijsku vlast. Posle prve a naročito druge seobe Srba sa Kosova jedan deo se trajno naseljava u Čortanovcima i selo polako ali sigurno raste i razvija se. Sve do II svetskog rata broj stanovnika raste a onda se naglo smanjuje zbog ratnih dešavanja. Tokom posleratnog perioda naglo raste da bi došao do današnje brojke od oko 2500 stanovnika.
Ime sela je slovenskog porekla i nastalo je od ruskog naziva za malog šarana – “čortan” a pošto se u selu i oko sela trgovalo ribom i bilo je novca u opticaju nastala je rogobatna kovanica – Čortanovci i to ostade kao ime sela. Čortanovci leže u proširenju doline Duboki do koji seče južni deo Fruške gore i kroz koju protiče potok Budovar koji se uliva u Dunav kod Starih Banovaca.
Vikend zona katastarske opštine Čortanovci broji preko 3000 kuća i vikendica. Na ovom delu obale Dunava ima više vikendica nego stanovnika u selu. Koreni vikendaškog naselja dopiru još do sina Marije Terezije, Josifa koji je graničarima iz Srema besplatno dao zemlju u Čortanovcima kako bi uzgajali vinovu lozu a oni su osim rada u vinogradima otkrili i čari Dunava i prirode oko reke pa su tako nastale kolibe i prvo vikend naselje.
Sedamdesete godine prošlog veka važe za zlatno doba čortanovačkog turizma kada su na popularnu, dunavsku rivijeru dolazili turisti iz cele bivše Jugoslavije.
Tada je tu postojao hotel sa 120 ležajeva, šest restorana u Čortanovačkoj šumi, cela infrastruktura. Sada je sve to propalo, niko ne održava te objekte, hotel je izgoreo, restorani ne rade… Jedan Belgijanac je pre nekoliko godina kupio sedam bungalova i otvorio restoran, ali morao je da ga zatvori zbog nedostatka gostiju.
Put je uništen, kolima gotovo ne može da se prođe. Nacionalni park, koji može stvarno da bude turistička atrakcija, to nije, naprotiv. Poslednjih dvadeset i kusur godina se baš ne vodi računa. Vikendaši plaćaju zakup Nacionalnom parku, ali njegova uprava ništa ne radi da pomogne, već samo iskorišćava prirodu i gleda svoje interese.
Valja napomenuti da se jedini tunel u Vojvodini nalazi – baš kod Čortanovaca i to je železnički tunel iz kojeg bi uskoro, po planu predviđenom za rekonstrukciji pruge Stara Pazova- Novi Sad trebao da se nastavlja vijadukt dužine ukupno 2913 m.Živi bili pa videli.
Čortanovci su poznati i po planinarskom domu “Kozarica”, planinarskom domu smeštenom na najmanjoj nadmorskoj visini na svetu (84 m). Ovaj planinarski dom se nalazi u neposrednoj blizini Dunava u čortanovoj šumi. Sagrađen je 1952. godine.
Pored se nalazi i izvor “Kozarica”. Ovaj izvor se naziva još i “Savinac” jer kruži priča o tome kako je u XII veku Sveti Sava prošao tuda prema Kovilju da pomiri brata Stevana sa mađarskim kraljem Andrijom. Izvor je podignut 1890. a obnovljen je 2006. godine.
Plaža “Varljivo leto 68”
Ovaj deo Srema se može pohvaliti i jednom od najlepših plaža na ovom delu toka Dunava, atraktivnim peščanim sprudovima i ostrvima i prirodnim ambijentom Mihaljevačke šume. Plaža je uređena, poseduje suncobrane, kabine , deo za najmlađe a može se dobro pojesti i popiti u obližnjim čardama i kafićima. Na ovoj lokaciji snimane su scene iz filma “Varljivo leto 68.”, delovi serije “Vere i zavere” i još mnoge sekvence iz filmova i serija srpske kinematografije.
Vila Stanković
Pored prirodnih vrednosti i lepota, ovaj prostor je bogat i kulturno-istorijskim spomenicima. Tu su, već pominjani ostaci naselja iz neolita, ostaci rimskog utvrđenja i vila „Stanković“, koju je 1930. godine sazidao doktor – kardiolog Radenko Stanković, osnivač prvog Medicinskog fakulteta u Srbiji. Nacrte je izradio poznati arhitekta Dragiša Brašovan. Stanković je bio i ministar prosvete za vreme vladavine kralja Aleksandra i namesnik kralja Petra Karađorđevića. U “Vili Stanković” se u današnje vreme održavaju festivali “Novi Tvrđava Teatar” i “Šekspir Fest”, prilično neobični sadržaji u eri sveopšteg i sveprihvaćenog šunda i kiča.
Svake godine u Čortanovcima radi i “likovna kolonija Čortanovci” osnovana 2000. godine. Koloniju je osnovala Grupa građana na inicijativu Veselina Veškovića. Svake godine okuplja istaknute akademske slikare ali i amatere. Prikupljena sredstva, ostvarena prodajom slika, upotrebljavaju se u humanitarne svrhe.
Mesto bogate kulture
Na prostoru sela deluje i Međunarodna književna kolonija “Čortanovci” osnovana 2001. godine u saradnji sa Srpskim PEN centrom, a do sada je učešće uzelo više stotina pisaca iz zemlje i regiona.
Što se tiče društvenog života i društvenih zbivanja čortanovčanima ne ostaje mnogo opcija.Tu je fudbalski klub “ČSK 1939” (od pre tri godine pod tim nazivom, ranije samo “ČSK”) koji se takmiči u opštinskoj ligi “Inđija-Stara Pazova” i nekoliko bifea i kafića među kojima prednjači popularna “Pećina” gde se ponekad organizuju živi nastupi, mahom folk pevača i ansambala.
I naposletku, bila bi grehota ne pomenuti verovatno najpoznatijeg čoveka koji je rođen u Čortanovcima. To je Andrija Jović, čovek koji je osnovao prvi fudbalski klub u tadašnjoj Srbiji – BSK, 1911. godine i prvi Srbin koji je postao član Međunarodnog olimpijskog komiteta. Pored toga, poznat je i po tome što je u I svetskom ratu,prešao Albaniju, učestvovao na “solunskom frontu” i što je bio nosilac dvanaest ratnih i mirnodopskih odlikovanja.
U njegovu čast Olimpijski komitet Srbije poklonio je Čortanovcima olimpijsku zastavu i proglasio Čortanovce “Olimpijskim selom”. Njeg0vom zaslugom, jer je prvi uradio popis svih kuća i stanovnika Čortanovaca napisana je kasnije i knjiga “Čortanovački koreni” autora Živana Pašića, šumara u Nacionalnom parku “Fruška gora” i hroničaru sela, kojom smo se i vodili prilkom pisanja ovog teksta o verovatno jedinstvenom selu u Sremu, Vojvodini pa verovatno i Srbiji.
Zahvaljujemo se na pomoći Draganu Cvejiću iz Čortanovaca koji nam je pozajmio knjigu “Čortanovački koreni” i fotografisao samo neke od lepota ovog sela.